DE ONBEKENDE EN VERGETEN OORLOG: DE INVASIE VAN 1799
DE ONBEKENDE EN VERGETEN OORLOG:
DE INVASIE VAN 1799 door John Grooteman
Als de Franse generaal Jean-Charles Pichecru in 1795 Holland binnenvalt, vindt hij de Patriotten, die de macht van de Hollandse stadhouder willen beperken, aan zijn zijde. Stadhouder Willem V vlucht met zijn gezin naar Engeland en de Fransen worden binnengehaald als bevrijders. Elke tegenstand blijft uit. Op vele niveaus vinden bestuurshervormingen plaats. Er wordt een Frans bezettingsleger betaald, gevoed en gekleed door de net uitgeroepen Bataafse Republiek.
Waarom komt er in 1799 een Brits-Russisch leger in Noord-Holland aan land? Een nieuwe coalitie van bondgenoten wil de te grote Franse macht in Europa inperken. De koning van Groot-Brittannie en de tsaar van Rusland besluiten tot een Brits-Russische invasie in de republiek. Secundair doel is het herstel van het huis van Oranje, de tegen- standers van de Patriotten. Dit leidt in 1799 in Noord-Holland tot een invasie en veldslagen tussen de Brits-Russische en de Frans-Bataafse legers.
27 augustus 1799 DE LANDING TUSSEN GROOTE- en KLEINE KEETEN
De Britse invasievloot bestaat uit ruim 160 fregatten en die beschieten constant de Bataven in de duinen met canonskogels en mortierkogels. Na deze aanval op 27 augustus 1799, landen om vier uur in de ochtend 7.000 Britten op het brede strand, onder bevel
van de luitenant-generaal Sir Ralph Abercromby. De Bataafse bataljons zijn opgesteld tussen Kleine Keeten en Grote Keeten. De sterke Britse opmars kan niet worden gestuit. Het Bataafse leger, onder bevel van de luitenant-generaal Herman Willem Daendels, moet zich terugtrekken. Op 28 augustus wordt (Den) Helder ingenomen, inclusief 11 Bataafse fregatten en op de 30e geeft de rest van de Bataafse vloot, onder bevel van de schout-bij-nacht Samuel Story, zich over in de Vlieter aan de Britse vice-admiraal Andrew Mitchell, zonder dat er één canonschot is gelost. Het overgrote deel van de kapiteins van deze 16 Bataafse fregatten blijkt oranje gezind te zijn.
10 september 1799 DE SLAG OM DE ZIJPE
Op 10 september slaan de Frans-Bataafse troepen terug. De opperbevelhebber van deze troepen, de Franse generaal Guillaume Marie Anne Brune, valt de Britse stellingen bij Petten, Krabbendam en Eenigenburg aan. De Generaal Daendels moet bij Eenigenburg en Sint Maarten de Zijpe binnendringen, en de Bataafse luitenant-generaal Jean Baptiste Dumonceau krijgt opdracht via Schoorldam Krabbendam aan te vallen. Deze Frans-Bataafse aanval van 10 september mislukt door de adequate verdediging van de Britten. In het bijzonder door de Britse artillerie (Royal Artillery). De Fransen en Bataven verliezen vele manschappen. Drie dagen later komen de eerste Russen en ook de Britse opperbevelhebber/veldmaarschalk, de hertog van York en Albany, de tweede zoon (Frederick August) van koning George III, aan land in Helder. De dagen hierna komen nog meer Britten, Russen en de Russische bevelhebber de luitenant generaal Johann Herman von Fersen aan land. Het totaal aantal soldaten wordt beraamd op 40.000. Dit aantal geldt ook voor het Frans- Bataafse leger medio half september 1799.
19 september 1799 DE SLAG BIJ BERGEN
De Britse opperbevelhebber, de hertog van York, besluit op 19 september op 4 punten (Bergen, Warmenhuizen, Oudkarspel en Hoorn) de Frans-Bataafse stellingen aan te vallen. De strijd laat te wensen over, waardoor de Frans-Bataafse troepen de aanvallen kunnen afslaan. De zwaarste en belangrijkste strijd woedt in Bergen. De Russische colonne trekt om 2.30 uur in de ochtend vanuit de Zijpe via de Slaperdijk op naar Groet, Schoorl en daarna naar Bergen. Ondertussen hebben de Britten zich ook aangesloten. Om 8 uur wordt Bergen ingenomen. De Russen plunderen het dorp en richten ’n drinkgelach aan in het Franse depot aan de Ruinelaan. Het dorp wordt nauwelijks verdedigd door de … Russen. Maar het tij keert! Het Franse opperbevel stuurt vanuit Alkmaar versterkingen en rond 12 uur wordt Bergen, onder bevel van de Franse generaal Louis Jean Baptiste Gouvion, heroverd. De Russische generaal Herman wordt met 1274 manschappen gevangen genomen en afgevoerd naar Alkmaar en later naar Haarlem. De Russische majoor-generaal Ivan Nicolayevich Magnus Gustav von Essen neemt het bevel over en besluit te vluchten met duizenden Russen, Kozakken en Britten, naar hun stellingen in de Zijpe.
2 oktober 1799 DE 2e SLAG BIJ BERGEN ook wel DE SLAG BIJ EGMOND genoemd, maar ook DE SLAG BIJ ALKMAAR Op 2 oktober trekt een deel van het Britse leger op naar Oudkarspel en Alkmaar. Twee colonnes langs de kust en door de duinen richting Egmond aan Zee en een Russische eenheid naar Schoorl en Bergen. De Russen durven Bergen niet aan te vallen in verband met het echec van 19 september en sluiten zich aan bij de Britten. Er volgen zware gevechten op het strand en in de duinen, o.a. het Russenduin in het huidige Bergen aan Zee. Het duingebied tussen het huidige Bergen aan Zee en de Egmonden vallen in Brits-Russische handen. De Fransen en Bataven trekken zich terug op de lijn Beverwijk, Castricum, Limmen en Akersloot. De generaal Brune en zijn soldaten verlaten Alkmaar in de nacht van 2 op 3 oktober en verplaatst zijn hoofdkwartier naar Beverwijk. In de middag van 3 september nemen de Britten zonder slag of stoot Alkmaar in.
1799 Egmondt op zee Heath naar E.Walsh
6 oktober 1799 DE SLAG BIJ CASTRICUM In de ochtend van 6 oktober veroveren de Britten Limmen en Akersloot. Tegelijkertijd verovert een Russische brigade Bakkum. De Russen stoten door naar Castricum, zonder steun van de Britten en tegen de afspraken in. Hierdoor lopen de gevechten uit de hand en nemen de Fransen het dorp weer in. Dan wordt Castricum weer ingenomen, nu door de Britten en Russen. Na een laatste tegenaanval en charge van de Bataafse cavalerie, onder bevel van de Bataafse kolonel Maria Aloisius Barnabas Franciscus de Quaita, trekken de Russen en Britten zich uiteindelijk terug. De strijd eindigt deze dag echter onbeslist. De hertog van York en de generaal Brune besluiten vredesonderhandelingen te starten.
18 oktober 1799 VREDESAKKOORD VAN ALKMAAR (CONVENTIE VAN ALKMAAR) EN HET VERTREK VAN DE BRITSE EN RUSSISCHE TROEPEN IN OKTOBER/NOVEMBER 1799 Na de slag bi Castricum is ook het Brits-Russische leger zeer verzwakt (veel doden, gevangenen en gewonden en een groot gebrek aan eten, water, munitie en versterkingen. Dit geldt voor beide zijden). De hertog van York geeft opdracht aan zijn legers zich te trekken naar de Zijpe. De vredesonderhandelingen starten op 13 oktober in het hoofdkwartier van de generaal Brune aan de Oudegracht 218 te Alkmaar. Op 18 oktober 1799 wordt in het hoofdkwartier van Brune de vrede getekend. De Britten behouden de Bataafse oorlogsvloot (27 zware fregatten) en krijgen een vrije aftocht in ruil voor de vrijlating van 8.000 Franse- en Bataafse krijgsgevangenen. Er wordt geen oorlogsschade betaald. Op 22 oktober vertrekken de eerste troepen uit Helder en op 29 november verlaten de laatste Britse schepen de Bataafse Republiek. De Russen worden overgebracht naar de eilanden Jersey en Guernsey.
Gedurende de drie maanden, vanaf landing tot vertrek zijn er 22.500 doden en vermisten te betreuren onder de Bataafse, Franse, Britse en Russische legers.
Nawoord: de oorlog zou nog jaren diepe sporen nalaten, niet alleen in het landschap maar ook in de Noord-Hollandse ziel. De armoede had Noord-Holland ook in haar greep o.a. omdat de schaderekeningen van de burgers nauwelijks zijn uitbetaald. De infrastructuur zoals wegen, bruggen, dijken, duikers en sluizen hebben het moeten ontgelden. Ook de natuur, waar de vele onderwaterzettingen, ook wel inundaties genoemd, enorme schade hebben aangericht en tienduizenden bomen worden gekapt en opgestookt, was slachtoffer van de strijd. En niet te vergeten de verhoudingen tussen gezagsgetrouwe Orangisten en fanatieke Republikeinen.
Tekst: John Grooteman. Bergen NH 28.02.2025
